جاذبه های تاریخی گردشگری اردبیل

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
در اوایل قرن ۱۶ میلادی تا اواخر قرن ۱۸ میلادی، بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در شهر اردبیل ساخته شده است. این بقعه تاریخی در فهرست میراث جهانی یونسکو و در سال ۲۰۱۰ میلادی به ثبت جهانی رسید. در ساخت این بقعه تاریخی شهر اردبیل، از معماری سنتی ایرانی و همچنین استفاده حداکثری از فضای در دسترس بهره برده شده است و در آن انواع بخش ها همچون کتابخانه، مسجد، مدرسه، مخزن، بیمارستان، آشپزخانه، نانوایی و چندین دفتر اداری ایجاد شده است.
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی بزرگ ترین، کامل ترین و برجسته ترین خانگاه این مجموعه میباشد و از لحاظ شاهکارهای هنری و معماری و نمایش اصول اساسی عرفانی در سطح جهان، این آرامگاه منحصر به فرد میباشد و ارزش والایی را دارد. در این مجموعه تاریخی، آرامگاه بنیانگذار سلسله صفوی نیز قرار دارد که این آرامگاه تا به امروز ارزش و جایگاه خود را حفظ نموده است
یکی از ویژگی های منحصر به فرد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی ،قرار گرفتن آثار بسیار زیبای هنری در رشته‌های مختلف همچون عالی‌ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچ ‌بری کتیبه‌ های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوران حکومت صفوی ،منبت‌ کاری های ارزنده، نقره کاری منحصر به فرد، تذهیب و طلاکاری های ویژه، نقاشی و تنگ بری کنار یکدیگر میباشد که در کنارهم قرار گرفتن این آثار شکوهی حیرت‌انگیز به این مجموعه تاریخی شهر اردبیل بخشیده است.
در این مجموعه تاریخی علاوه بر مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی، مقبره‌های شاه اسماعیل اول که نخستین پادشاه صفویه و بنیانگزار این سلسله میباشد و همچنین همسر شاه اسماعیل و نیز برخی از مشایخ و صاحب منصبان دوران صفوی و کشته شدگان جنگ چالدران نیز قرار دارد.
در دوران حکومت سلسله صفویه، بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که هم چنان پس از گذشت قرن ها از ساخت این مجموعه، از آن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران یاد میشود.

موزه چینی خانه اردبیل
چینی خانه که در محوطه بقعه شیخ صفی الدین قرار دارد، یکی از زیبارترین تالار های دوران شاه عباس صفوی در اردبیل است.
چینی خانه که بیش از ۴۰۰ سال پیش توسط شیخ بهایی طراحی شده است، در قسمت شرقی قندیل خانه یا رواق اصلی شیخ صفی الدین قرار دارد که دارای چهار شاه نشین و طاق نما های زیبا و نفیس از مقرنس گچی است.نقای ها، طلاکاری ها و هماهنگی رنگ ها با سطوح مقرنس از اسلیم ها و گل های زیبا شاهکاری به وجود آورده است که هر بیننده ای را به حیرت وا می دارد.
بناری این تالار دارای استحکام فوق العاده ایست.چینی خانه ۱۲۵۶۶ محفظه دارد که در همه آن ها چینی های اهدایی امپراطور چین به شاه عباس صفوی ه مناسبت احیای جاد ابریشم و چینی هایی که از طرف دولت ایران به کشور چین سفارش شده بود قرار داشته است.ظروف چینی پس از رسیدن به ایران توسط هنرمندان حکاک در اصفهان به مهر” بنده شاه ولایت عباس ” ممهور شده و به اردبیل فرستاده می شد و در محفظه های تالار چینی قرار می گرفت.

قلعه قهقهه، زندان چهره های معروف سیاسی تاریخ
دژ قهقهه در بخش ارشقف مابین روستای گنچویه قره آغاج کلان از توابع مشکین شهر و در فاصله ۷۵ کیلومتری شمال مشکین شهر در استان اردبیل قرار دارد.این دژ به دلیل اینکه محل زندانی شدن افراد سیاسی مهمی مانند شاهزادگان صفوی در زمان گذشته بوده است، در تاریخ شهرت بسیاری دارد.
طبق تحقیقات باستان شناسی به عمل آمده، استقرار در این قلعه به دوران قبل از اسلام می رسد که در زمان بابک و صفویه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است و سال ها به عنوان خزانه ی سلطنتی و مهم ترین زندان مورد استفاده قرار گرفته است و در زمان جنگ های ایرانی عثمانی، خزانه شاهان صفوی در این قلعه نگهداری و حفاظت می شده است و اهمیت آن از اواخر دوره صفویه به تدریج کمتر شده و در دوره قاجاریه به یکباره متروکه شده است.
گورستان تاریخی، شهر یری
منطقه باستانی معروف به شهر یری در شمال غربی روستای پیرازمیان در ۳۱ کیلومتری شرق مشگین شهر قرار دارد. جایی در کنار رود قره سو که وسعت آن به ۴۰۰ هکتار می رسد و از سه قسمت دژ نظامی، معبد و قوشا تپه تشکیل می شود. قدمت قلعه و معبد به ۱۴۵۰ پیش از میلاد و قوشا تپه به ۷ هزاره پیش از میلاد می رسد.محوطه شهر یری اولین بار در سال ۱۹۷۸ ق .م توسط هیئت چارلز برنی شناسایی و بررسی شد. او معتقد بود که عمر بعضی آثار تا هزاره سوم قبل از میلاد، عصر آهن، سفال خاکستری و نخودی و نارنجی هم می رسد. چارلز برنی تاریخ اکثریت گورهای این محل را هزاره دوم و اول قبل از میلاد می دانست و حتی پیش بینی می کرد که این تاریخ به هزار سال قبل تر، یعنی هزاره سوم قبل از میلاد هم برسد. با این حال آثاری از سکونت عصر برنز شناسایی نکرده بر این نظریه اصراری نورزید تا این که در کاوش هایی که توسط هیئت دکتر نوبری در آذر ۱۳۸۲ انجام شد، اشیای با ارزشی از داخل گورها به دست آمد که در حال حاضر در موزه باستان‌شناسی خلخال نگهداری می‌شوند.

مسجد جامع اردبیل
مساجد جامع همیشه یکی از مهمترین جاذبه های شهرهای بزرگ اند، مساجدی که با معماری زیبا و خیره کننده به خوبی نماینده ای از سبک معماری زمان خود هستند. مسجد جامع اردبیل در محله پیرشمس ‌الدین اردبیل است و در مجاورت آتشکده ای متعلق به دوره اشکانی قرار گرفته است. بنای قبلی مسجد از ایوان، حیاط و طاق باشکوهی تشکیل شده بود که در جریان حمله مغول در سال ۶۲۰ هجری قمری نابود شد اما حدود ۳۰ سال بعد دوباره از نو بنا شد. امروز با اینکه ساختمان اصلی مسجد از بین رفته و فقط قسمت هایی از آن به جای مانده است اما باز هم معماری جالب توجه و خیره کننده ای دارد.
امروز چیزی از ساختمان اصلی بنا به جای نمانده است و چیزی که از مسجد می بینید فقط ایوان و گنبدخانه است. با اینکه معماری مسجد به زمان سلجوقی برمی گردد اما از دیگر مساجد دوره سلجوقی متمایز است. در واقع مساجد دوره سلجوقی معمولا چهار ایوانی هستند اما مسجد جامع اردبیل این ویژگی را ندارد.

موزه مردم شناسی
موزه مردم شناسی اردبیل در محل حمام تاریخی آقانقی (ظهیرالاسلام) در میدان عالی قاپو ابتدای خیابان سعدی اردبیل قرار دارد. در این محل علاوه بر نمایش ۳۳ نوع مجسمه با پوشش محلی مردم استان اردبیل، آثار و دست نوشته های مربوط به هویت تاریخی و فرهنگی این منطقه جمع آوری و عرضه شده است.
این حمام را شخصی به نام ظهیرالاسلام در دوره ایلخانی بنا نمود و ۲۰۰ سال بعد بخش هایی به آن اضافه شد. در زمان قاجار فردی به نام آقانقی مؤتمن الرعایا این حمام را خریداری و بازسازی نموده و به همین جهت است که این حمام به نام هر دو نفر نامیده می شود. در سال ۱۳۷۸ خورشیدی این حمام توسط میراث فرهنگی خریداری شد و بعد از انجام بازسازی های لازم، به موزه مردمشناسی اردبیل تبدیل شد.

آرامگاه شیخ امین الدین جبرئیل
آرامگاه شیخ امین الدین جبراییل پدر شیخ صفی الدین اردبیلی نیای پادشاهان صفوی در دو کیلومتری شمال اردبیل در روستای شیخ کلخوران در بخش مرکزی شهر اردبیل واقع گردیده است.
آرامگاه شیخ امین الدین جبراییل پدر شیخ صفی الدین اردبیلی نیای پادشاهان صفوی در دو کیلومتری شمال اردبیل در روستای شیخ کلخوران در بخش مرکزی شهر اردبیل واقع گردیده است.
شکی نیست که هر یک از شهرهای ایران بر اثر مقتضیات زمان و موقعیت مخصوص به خود، شهرت و اعتبار بدست آوردند، شهر کهنسال ما اردبیل به واسطه این‌که اقامتگاه شیخ صفی و اولاد این مرد بزرگ بوده و هم به علت ظهور سلسله صفویه مشهور شده است. اردبیل، زمانی طولانی دارالامان بود زیرا بر در آرامگاه شیخ صفی و بقعه شیخ جبرائیل، زنجیرهای بزرگی از چپ و راست آویخته بودند که هر یک جنایتکار و محکومی که دستش به این زنجیرها می‌رسید و داخل یکی از بقاء فوق الذکر می‌شد از هر گونه گزند و آسیبی در امان می‌ماند و هیچ کس حتی شخص شاه نیز نمی‌توانست به جان وی قصدی داشته باشد. بقعه شیخ جبرائیل در عین حال که یک اثر بدیع هنری بسیار نفیس به شمار می‌رود، یک بقعه تاریخی است که نزدیک به سه قرن از عمر ساختمانی آن می‌گذرد. بقعه شیخ جبرائیل – مقبره شیخ امین الدین جبرائیل پدر شیخ صفی الدین، در قریه کلخوران که در سه کیلومتری شمال اردبیل واقع شده متعلق به نیمه اول سده دهم هجری بوده است. بنای مقبره که در وسط محوطه وسیع و با صفایی که مشهور به باغ شیخ است واقع شده است.

خانه تاریخی مناف زاده
خانه مناف زاده، مربوط به دوره پهلوی اول است و در سال ۱۳۵۳ ه.ق، ساخته شده که به لحاظ قرار گرفتن در بخش مرکزی حیاط باغ که دارای حوض است، حالت کوشک مانند دارد. این خانه که پلان مستطیلی دارد، با هِره چینی آجری (دوال بندی و طرح و نقوش هندسی) در نما تزیین شده است. در حال حاضر این بنا، ساختمان اداری حوزه هنری اردبیل است. این اثر، در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱، با شماره ثبت ۷۴۰۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.
این خانه ۱۳۰۳ متر مساحت دارد که حاج محمد علی معماری به درخواست حسین قلی صادقی آن را بنا کرده است. این خانه پلانی مستطیلی شکل دارد و باغ آن به صورت کوشک مانند ساخته شده است. بخش شمالی و جنوبی خانه دارای اختلاف سطح هستند و این موضوع باعث شده است که بخش جنوبی یک طبقه و بخش شمالی دو طبقه به نظر برسد. علاوه بر این از یک سو بخش جنوبی شبیه زیرزمین و از سوی دیگر شبیه همکف می باشد.

قلعه اولتان
استان اردبیل به واسطه موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم توانسته آثار تاریخی ارزشمندی را در خود جای دهد. قلعه اولتان پارس آباد هم یکی از همان آثار می باشد. قلعه اولتان اردبیل با قدمتی بالغ بر دو هزار سال دارد که مربوط به دوره اشکانیان است. این قلعه، دژی باستانی بوده و در ۱۲ کیلومتری شمال استان اردبیل نزدیک به شهرستان پارس آباد واقع شده است که قدمت این شهر نیز بالغ بر دو هزارو ۲۰۰ سال است.
قلعه اولتان پارساباد در کرانه رودخانه ارس و در پانصد متری غرب روستایی به همین نام بنا شده است. البته مساحت قلعه اولتان نیز به حدود ۳۲۰ هزار متر مربع می رسد. همانطور که گفته شد قلعه اولتان مغان به دست سلسله اشکانیان ساخته شد و تا حدود سده ۱۲ مورد استفاده قرار می گرفته که شکل و شمایل آن مانند یک دژ نظامی است. کارشناسان و باستان شناسان در کاوش هایی که در این قلعه به انجام رساندند متوجه شدند با یک مجموعه منسجم از نظر معماری مواجه هستند که حتی آثاری که در آن کشف شده مربوط به قرن سوم و چهارم هجری است؛ ضمن اینکه رسم الخطی از معماری دوره ساسانی را نیز در خود دارد.
قلعه اولتان پارس آباد در دوره اشکانی بنا شد اما شکوفایی آن در دوران ساسانی و اوایل اسلامی رخ داده است. با توجه به حدس و گمانهای کاملاً علمی هنوز قسمت اعظم ساختمان‌های قلعه در زیر خاک مدفون است.

بازار سرپوشیده اردبیل
بازار سرپوشیده اردبیل که از دوران سلجوقیان به یادگار مانده است، هنوز هم مرکزی مهم برای مبادلات تجاری این شهر به شمار می‌رود. مجموعه بازار تاریخی اردبیل شامل تیمچه، سرا، حمام و مسجد است، جالب است که بدانید در همه قسمت‌های این بازار طاق‌های جناغی و گنبدهای ساده‌ای را می بینید که طاق نمای مغازه‌ها عرضی در حدود سه متر دارد و پایه‌‌های طاق‌ها قطری حدودا ۸۰ سانتی‌متر دارند. در پوشش‌های گنبدی بازار اردبیل روزنه‌هایی قرار دارد که نور و روشنایی بازار را تامین می‌کنند.